Vị quan tiên phong thực hiện đô thị hóa
Thân Công Tài sinh năm 1620, mất năm 1683, tại xã Như Thiết, huyện Yên Dũng, phủ Lạng Giang, xứ Kinh Bắc (nay là xã Hồng Th??i, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang). Cuộc đời và sự nghiệp của Thân Công Tài gắn liền với năm đời vua Lê Trung Hưng. Đây là thời kỳ đất nước loạn lạc, vua Lê, chúa Trịnh tranh giành quyền lực, giặc cướp nổi lên khắp nơi, dân tình vô cùng đói khổ. Với tài trí hơn người, ông được triều đình giao cầm quân dẹp loạn xứ Kinh Bắc.
Năm Đinh Mùi (1667) sau nhiều lần dẹp loạn thành công, ông được phong chức cai quản, kiêm Tri thị nội, tước Hán Quận công. Năm 1672, ông được thăng làm Đô đốc đạo Kinh Bắc quản lý vùng đất rộng lớn phía đông bắc Tổ quốc, gồm ba xứ Kinh Bắc, Thái Nguyên, Lạng Sơn. Cùng thời gian đó, ông là người đặc trách giữ chức Trấn thủ Lạng Sơn. Sau khi ông mất, triều đình gia xét công trạng và gia tặng ông là Đô đốc Đồng tr??.
Với tài thao lược và giỏi ngoại giao của Hán Quận công, nhân dân các dân tộc biên giới Lạng Sơn khi đó đã một lòng đoàn kết đi theo vị quan họ Thân giữ yên bờ cõi, mở mang buôn bán có cuộc sống êm ấm. Hán Quận công cho xây dựng và lập lên bảy con đường nằm giáp bên sông Kỳ Cùng đồng thời lập ra chợ Kỳ Lừa khuyến khích thương nhân hai nước Việt – Trung đến giao thương buôn bán.
Mô hình “đô thị hóa” của ông thành công nhanh chóng chỉ một vài năm đã biến vùng biên viễn xứ Lạng tr?? thành trung tâm thương mại trao đổi, buôn bán hàng hóa sầm uất nhất nhì miền bắc lúc bấy giờ. Khu phố chợ Kỳ Lừa bỗng chốc trở thành điểm quần cư phồn thịnh với nhiều sắc mầu dân tộc là nơi trung chuyển hàng hóa thông thương hai bên biên giới. Để đáp ứng nhu cầu giao thương với khu phố chợ Kỳ Lừa, người dân phía đối diện biên giới Lạng Sơn từ đó cũng hình thành lên các phường buôn và thời kỳ này, đã có 13 phường buôn với nhiều ngành nghề khác nhau của người Trung Quốc được lập ra.
Sau khi Hán Quận công qua đời, người dân phố chợ Kỳ Lừa đã góp tiền của, công sức xây dựng đền Tả Phủ để thờ ông, 13 phường buôn của người Trung Quốc theo đó cũng lập đền, miếu thờ tự ông và coi Tả Phủ Hán Quận công là ông tổ nghề, là phúc thần của họ. Hiện nay trải dọc từ Hà Nội đến Lạng Sơn có gần 70 đền, miếu có thờ tự Thân Công Tài.
Công lao của Hán Quận công Th??n Công Tài được đánh giá rất lớn lao trong tiến trình lịch sử phát triển của Lạng Sơn cũng như các xứ Kinh Bắc, Thái Nguyên. Ngày nay, thành phố Lạng Sơn đã trở thành đầu mối, trung tâm thương mại lớn giữa hai nước Việt Nam, Trung Quốc. Người dân Lạng Sơn mãi ghi nhớ và kính trọng tài năng, công lao và lòng nhân ái của Hán Quận công Th??n Công Tài dành cho vùng đất này.
Mặt trước đền Như Thiết ngày nay.
Ngôi đền không tàn lụi bởi bom đạn chiến tranh
Dòng họ Thân và người dân xã Hồng Th??i, huyện Việt Yên, Bắc Giang hàng mấy trăm năm nay vẫn một lòng tôn kính thờ phụng hương khói ngôi đền Như Thiết thuộc xóm Như Thiết. Cụ Nguyễn Thị Chắt, 94 tuổi, kể rằng, bố của cụ người họ Thân trước đây là ông từ coi sóc hương khói cho ngôi đền và bố cụ cũng chỉ biết rằng đây là ngôi đền thờ dòng họ Thân của xã. Ngôi đền khi đó to lắm, nhiều cột lim phải hai người ôm mới hết. Ở trong đền, có một cây hương bằng đá hình lục lăng cao ngang đầu người, khắc nhiều văn tự Hán nôm. Bố của cụ Chắt dặn rằng, đền có thể bị giặc phá nhưng cây hương bằng đá này phải cố mà giữ.
Vào khoảng năm 1953, giặc Pháp dồn đuổi nhân dân trong xã vào một khu tập trung và từ đó ngôi đền bị phá hủy gần như toàn bộ. Cụ Chắt khi đó cùng một vài người trong dòng họ lấy tre nứa dựng thành cái am mà che chắn cây hương đá, mỗi khi đi làm ruộng đều tạt vào coi sóc hương hoa. Năm 1967, bom giặc Mỹ thả dày đặc trên đất Hồng Th??i, khu vực đất của đền cũng hứng tr??n ba quả bom. Một quả bom nổ cách cây hương đá hơn mười mét, cây hương đá bị đổ nghiêng một góc, miệng hố bom làm phát lộ ra một phần mộ cổ. Bọn đạo chích nghĩ rằng phần mộ này sẽ có nhiều của cải nên chúng đã đục quách để tạo ra một lỗ hổng rộng bằng miệng cái thúng. Rất may, người dân phát hiện kịp thời và cho lấp đất vào. Tuy nhiên, vào năm 1982 bọn trộm một lần nữa lại đào bới ngôi mộ. Trước sự kiện đó, chính quyền xã Hồng Th??i đã báo cáo lên huyện, lên tỉnh và các cơ quan chức năng khi đó quyết định tiến hành cất bốc và chôn cất vào đúng vị trí ban đầu của ngôi mộ. Sau này, Viện Hán Nôm có về sao chép văn bia trên cây hương đá để dịch thuật. Nội dung trên cây hương đá được xác định là văn bia tạc ghi công trạng của Thân Công Tài đối với quê hương Hồng Th??i và được dựng trên phần mộ của cụ để thờ phụng.
Vậy là câu hỏi của giới nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học về phần mộ của bậc hiền kiệt họ Thân đã có lời giải sau mấy trăm năm. Và cũng chừng ấy thời gian, lễ hội đền Như Thiết vẫn được duy trì tổ chức hằng năm vào ngày 11 tháng 8 Âm lịch. Đây là ngày được người dân Hồng Th??i coi là chính giỗ của ông. Với những đóng góp lớn lao trong lịch sử của Hán Quận công Th??n Công Tài và giá trị lịch sử văn hóa của đền Như Thiết, ngày 18-11-2015, Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch đã chính thức cấp Bằng Di tích Quốc gia đối với mộ và đền thờ Thân Công Tài.
Cột hương đá khắc ghi công lao của Hán Quận công đối với quê hương.
Link Truy Cập tải xuống APP Điện tử GEM